IJsselmeergebied als werelderfgoed?

Het IJsselmeergebied is beschermd Natura 2000-gebied; de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn is er van toepassing. Toch is dat niet genoeg, vindt de IJsselmeervereniging. Zou de status van Unesco Werelderfgoed kunnen bijdragen aan een betere bescherming?

„Een beetje misschien,” zegt voorzitter Tjard de Cock Buning van de IJsselmeervereniging, die al meer dan een halve eeuw ijvert voor behoud en verbetering van ecologische, landschappelijke en recreatieve waarden van het gebied, dat niet alleen het IJsselmeer zelf omvat, maar ook het Markermeer, het IJmeer en de Randmeren. „In het blad Kampioen besteedt de ANWB op dit moment aandacht aan de dertien werelderfgoederen van Unesco die Nederland heeft en ze vragen het publiek wat eventueel het veertiende werelderfgoed zou moeten worden. Als vereniging roepen we onze leden, vrienden en kennissen op om het IJsselmeergebied aan te dragen.”
Vanwege het toeristische karakter van de ANWB Kampioen legt de IJsselmeervereniging bij haar oproep ook de nadruk op de toeristische en recreatieve waarden van het IJsselmeergebied en dan ook met name de historische plaatsen die het gebied omringen, zoals Monnickendam, Volendam, Edam, Hoorn, Enkhuizen en Hanzesteden als Harderwijk, Kampen en Stavoren.

Stem

De Cock Buning: „Het zou natuurlijk prachtig zijn als het gebied ook echt die status van Werelderfgoed krijgt, al zal het niet de bescherming bieden die volgens ons nodig is. Daar is meer voor nodig: wij zouden graag zien dat het IJsselmeergebied een rechtspersoon wordt met een stem waarnaar geluisterd wordt als er besluiten worden genomen die van invloed kunnen zijn op het gebied.”
„Het gebied is eigenlijk een taartpunt waar zes provincies en 36 gemeenten aan liggen. Maar wie er nou precies wat over te zeggen heeft, is nergens geregeld: er is geen centrale bestuurder voor het gebied en er bestaat ook geen beheersplan. Er is wel een overlegsysteem dat gecoördineerd wordt door Rijkswaterstaat en waar ook allerlei maatschappelijke instellingen, zoals wij, bij betrokken zijn, maar binnen dat systeem wordt overlegd en niet besloten: als er plannen zijn kan iedereen zijn zienswijze geven, maar uiteindelijk bepaalt alleen het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wat wel of niet relevant is.”
„Daardoor is het gebied op dit moment niet voldoende beschermd, ondanks de internationale verdragen en richtlijnen die van toepassing zijn en die bepalen dat de waterkwaliteit en de stand van de flora en fauna niet achteruit mogen gaan. Ondanks vele plannen voor herstel van het ecosysteem en natuurontwikkeling, zoals de Marker Wadden, is de kwaliteit van het water achteruitgegaan, de vogelpopulatie gedaald, zijn de mossels uitgestorven en de planten die het water kunnen zuiveren worden eerder als een probleem gezien.”

Brug

Op de bureaus in provincie- en gemeentehuizen rond het gebied circuleren al jaren ideeën over activiteiten die de waterkwaliteit en flora en fauna in het gebied alleen maar nog meer bedreigen, stelt de IJsselmeervereniging. Zo hebben Almere en Lelystad hun oog laten vallen op het gebied als woningbouwlocatie, zijn er plannen voor een brug over het IJmeer tussen Almere en Amsterdam en wordt in Noord-Holland en Flevoland hardop gefantaseerd over nieuwe en zonne- en windmolenparken in het Markermeer.
„Dat zijn ontwikkelingen die op land op veel verzet stuiten van boze burgers en het idee is dan: laten we het maar in het IJsselmeergebied doen, want dat heeft geen burgers”, aldus De Cock Buning. „Geen burgers, geen stem, geen rechten. Wij kijken naar mogelijkheden om het gebied wel een stem en rechten te geven.”
„Het idee van rechten voor rivieren en wateren komt voort uit Nieuw-Zeeland waar het voor het eerst ook daadwerkelijk vorm heeft gekregen. Er is een rivier die voor de oorspronkelijke bevolking heel belangrijk was en heel nauw verbonden was met hun cultuur. De rivier werd bedreigd door plannen van de overheid, die een deel ervan wilde afdammen. De oorspronkelijke bevolking kwam daartegen in verzet en zei: die rivier is als het ware een voorouder van ons, die heeft het recht om te stromen en vruchtbaarheid te geven aan het land waar wij wonen. Dat recht is uiteindelijk erkend. Bij plannen en projecten die de rivier mogelijk kunnen bedreigen, wordt er bij overheden ingesproken, niet alleen namens de bewoners daar, maar ook namens de rivier; er is een ’guardian’, een beschermer, aangesteld die namens de rivier het woord voert.”

Vervuiling

„Dat heeft onlangs navolging gevonden in Spanje met het zeewatermeer Mar Menor, dat ernstig vervuild was en waaraan het recht is verleend om niet vervuild te worden en te worden hersteld van de vervuiling. In Nederland is het een paar jaar geleden uitgeprobeerd door Wim Eikelboom (schrijver/journalist, red.), die in het provinciehuis van Overijssel insprak namens de IJssel over bedreigingen van die rivier door een nieuwe woonwijk en recreatie aan de oevers. Dat is succesvol geweest want uiteindelijk is besloten tot zo min mogelijk impact van recreatie op de Natura 2000-gebieden langs de IJssel in Zwolle.”
„Aan iets vergelijkbaars denken we ook voor het IJsselmeergebied, want de stem die wij als vereniging hebben, die wordt wel gehoord, maar niet voldoende.”
De IJsselmeervereniging heeft nog geen besluit genomen over hoe dat het best kan worden vormgegeven. Het toekennen van een soort mensenrecht aan het gebied kent verschillende varianten en opties. Die zijn onderwerp van gesprek tijdens de komende algemene ledenvergadering van de vereniging, waar onder meer prof. mr. dr. Tineke Lambooy van de Universiteit Nyenrode ingaat op het thema ’IJsselmeergebied als rechtspersoon’. De jaarvergadering is op 16 maart in Amsterdam. Meer informatie daarover is te vinden op de website van de IJsselmeervereniging.
De uitslag van de ANWB-campagne om in Nederland een veertiende Werelderfgoed aan te dragen wordt bekendgemaakt in het aprilnummer van ledenblad Kampioen. Het IJsselmeergebied nomineren kan niet meer, want de stembus is inmiddels gesloten.

Moeder Aarde

Mensenrechten zijn inmiddels wereldwijd toegekend aan natuur in verschillende verschijningsvormen. In Nieuw-Zeeland heeft de rivier Whanganui een formele rechtsstatus, net als de rivier Atrato in Colombia, de Rio San Francisco en de Rio Doce in Brazilië en de rivieren Ganges en Yamuna in India. In Ecuador zijn de rechten van ’Pachamama’, oftewel Moeder Aarde, vastgelegd in de grondwet. In Europa werd in 2022 voor het eerst officieel de status van rechtspersoon toegekend aan natuur: de Spaanse provincie Murcia had de primeur met het meer Mar Menor.

Lees het hele artikel in het NHD (alleen voor abonnees).