Natuurfilms of -verhalen veroorzaken teleurgestelde zeehondenspotters

9 april 2024

Duitse onderzoekers ontdekten dat je beter niet te veel natuurfilms kunt zien voordat je zeehonden gaat spotten. Eco-toerisme wordt gestimuleerd door media die een ideaalbeeld creëren. Dat leidt in de praktijk tot teleurstellingen.

Als je ergens wilde dieren kunt spotten, zijn ook toeristen nooit ver weg. Een ecosafari met een elektrische auto over onverharde paden op Ameland of boottochten om zeehonden te spotten vanaf Vlieland (of op een schip van de bruine vloot, red.) zijn voorbeelden van zulk zogenaamd ‘ecotoerisme’. Ze worden vaak geboekt door mensen uit stedelijk gebied, voor wie beelden van natuur en wild vooral gebaseerd zijn op documentaires, sociale media of tijdschriften.
Zulke beelden kunnen echter misleidend zijn omdat ze vaak geen realistisch beeld geven over hoe je de dieren in het wild zal tegenkomen.
Dat gold ook voor Duitse toeristen die de gewone zeehond (Phoca vitulina) wilden spotten door een boottripje in de Waddenzee bij Büsum, een plaats aan de waddenkust tussen Hamburg en de Deense grens. Duitse onderzoekers merkten dat de trip om zeehonden te zien veel van de deelnemers nogal tegenviel. Dat concludeerden zij op basis van 526 enquêtes die waren uitgedeeld tussen september en oktober 2020. Hun resultaten schreven ze op in de Journal of Outdoor Recreation and Tourism.
De zeehondenspotters in Duitsland vallen onder de noemer ‘massa ecotoerisme’. De deelnemers kopen een ‘gestandaardiseerd’ uitje, dat plaatsvindt in de natuur en tot op zekere hoogte educatief van aard is.

Enquêtes met stellingen

De ruim 500 deelnemers gaven vooraf hun verwachtingen aan door te reageren op stellingen als: ‘Ik denk dat de tour me emotioneel zal raken’, ‘Ik denk dat ik veel zal leren tijdens de tour’ en ‘Ik denk dat de tour een geweldige ervaring zal zijn’. Na die tijd werden die verwachtingen getoetst door opnieuw die stellingen voor te leggen, maar dan net anders verwoord. ‘De tour heeft me emotioneel geraakt’, ‘Ik heb veel geleerd tijdens de tour’ en ‘De tour was een geweldige ervaring’.

Daarnaast moesten de toeristen aangeven of ze veel naar dier- en natuurdocumentaires keken, natuurwebsites volgden, of dierenmagazines lazen. Ook kregen de respondenten stellingen zoals ‘Natuur en dieren bekijken is een van de leukste activiteiten die je kunt doen’, om te bepalen welke deelnemers geïnteresseerd waren in natuur.

Over het algemeen waren de reacties aan het einde van het avontuur een stuk minder enthousiast dan vooraf. Met name op het gebied van educatie was men ontevreden. Niet dat de toeristen geen zeehonden hadden gezien: die waren er ten tijde van het onderzoek elke dag (variërend van 25 tot 140 dieren).

Teleurstelling door ecoporno

Met name mensen die vaak dieren en natuur bekeken via media hadden vooraf hoge verwachtingen maar gaven een significant lagere beoordeling na de trip. Dat wijst erop dat natuurmedia een onrealistische verwachting oproepen en dus leiden tot teleurstelling. Mensen die geïnteresseerd waren in natuur maar niet per se veel media over natuur volgden, waren relatief minder teleurgesteld over hun tripje.

De impact van media op natuur is door Amerikaans avonturier en schrijver José Knighton weleens beschreven als ‘eco-porno’. Fotografen belichten en manipuleren de omgeving op zo’n manier dat ze een commercieel ideaalbeeld creëren
Kijkwand bij de punt van Reide, waar zeehonden rusten. Foto: Thea Smit
Ecotoerisme kent een grote markt
Het Duitse onderzoek naar toerisme in de Waddenzee is relevant, want veel onderzoekers zijn het er over eens dat ‘ecotoerisme’ nog altijd flink in de lift zit. Marketingwebsite Visit Wadden probeert dan ook het Waddengebied te verkopen en ziet in de ‘ecotoerist’ ‘een mondiaal snel groeiende doelgroep’ voor wie ‘het bijzondere wetland interessant is vanwege zijn combinatie van werelderfgoed, natuur, cultuurhistorie, waterveiligheid en beleving.’ Ook het inmiddels opgeheven adviescollege Raad voor de Wadden onderzocht in 2008 de toekomst van het toerisme in het Waddengebied. Ecotoerisme zou enorme kansen bieden.

Ecotoerisme is een miljoenenbusiness en cruciaal voor lokale bedrijven en gemeenschappen in beschermde gebieden. Tevreden klanten zorgen voor mond-tot-mondreclame. Maar de keerzijde is er ook. Volgens onderzoek uit 1998 in Zweden en de Verenigde Staten heeft een teleurgestelde toerist met een negatieve ervaring heeft meer impact dan een tevreden toerist als ze beide over dezelfde belevenis vertellen.

Maar ach, wellicht hoeft de toeristenbranche niet te vrezen dat diepe teleurstellingen vaak voorkomen. Daarvoor zijn het wad en de dieren die er leven veel te mooi.

Lees het hele artikel in de nieuwsbrief van de Waddenacademie.