Krijgt Groningen eindelijk een nieuw Waddeneiland?

Een deel van natuurgebied De Balg dreigt los te breken van Schiermonnikoog. Krijgt Groningen er een Waddeneiland bij? Dagblad van het Noorden nam een kijkje op het nieuwe domein: Nieuw Bosch.

Een felle wind jaagt over het strand van De Balg op Schiermonnikoog. De schoenen van hydroloog Arjen Kok (62) zakken bij elke stap enkele centimeters weg in de zachte bodem, maar hij wandelt stevig door. De sleutelhanger met een eland eraan, een souvenir van een vakantie naar Noorwegen, bungelt aan zijn rugzak. Een immense zandvlakte strekt zich voor hem uit. Hij wijst naar een streepje water dat tergend langzaam groter wordt. „Daar is het. Dat is de meander die De Balg …” – hij wijst naar de grond – „… van Schiermonnikoog zal afscheuren.” Hij glimlacht. „Althans, als het zo doorgaat. Da’s toch magisch?”

Wie krijgt het nieuwe eiland?

De geboorte van een nieuw eiland dus. Maar wie krijgt er zeggenschap over? Groningen wellicht? Weer die glimlach. „Wie weet, wie weet. Vanuit historisch oogpunt ligt het voor de hand dat het bij Groningen komt.”

Het leven wordt gekenmerkt door een aantal terugkerende vragen waarop nog steeds geen bevredigend antwoord is gevonden: zijn wij alleen in het universum? Leeft Elvis nog? En wanneer wordt Schiermonnikoog nu eindelijk aan Groningen overgedragen?

Om met de laatste te beginnen (en te eindigen): de kans is uiterst klein. Schiermonnikoog sjokt al enkele decennia gestaag oostwaarts en overschrijdt daarmee de provinciale grens van Groningen en alsmede de gemeentelijke grens van Het Hogeland. Het meest oostelijke puntje ligt zo’n beetje ter hoogte van Pieterburen.

Groningen gaf in het verleden meer dan eens te kennen dat het vanuit geografisch en ook recreatief oogpunt toch beter zou zijn als de Groninger vlag op Schiermonnikoog zou wapperen. De kleuren kwamen toch al bijna overeen. In november 1945 stelde de burgemeester van Groningen aan de premier en de minister van financiën voor om het grondgebied van zijn gemeente uit te breiden met Schiermonnikoog, zijns inziens ‘recreatiecentrum voor in de eerste plaats de bevolking van de stad Groningen’.

Hoe Hans Wiegel nog steeds gelijk heeft

Dankzij provinciale grenscorrecties, de laatste was 4 jaar geleden, bleef het eiland Fries. Hans Wiegel, toenmalig commissaris van de koning in Fryslân, plantte in 1983 ietwat pesterig in bijzijn van zijn Groningse evenknie Henk Vonhoff op onmiskenbaar Wiegeliaanse wijze de Friese vlag met de zeven rode pompeblêden op het strand. Hierbij sprak hij de gedenkwaardige woorden: ’Ik gun collega Vonhoff een hoop, maar Schiermonnikoog zal van Friesland blijven.’

Tot op heden kreeg hij gelijk. Kortom: de Friezen geven hun eiland niet zomaar op. Maar het is niet ondenkbaar dat Groningen wellicht over een jaartje of 5 toch de hand op een stukje Schiermonnikoog weet te leggen. Een stuk van grofweg 1 kilometer breed en 4 kilometer lang om precies te zijn.

Arjen Kok staat stil langs het rimpelende water van een enorme baai. Het is eb en de Waddenzee roert zich nauwelijks. „Dit is ‘m dan.’’ Hij knikt naar de zee. „Dat is de Eilander Balg, een geul die zich in Schiermonnikoog boort en elk jaar ongeveer 150 meter dieper doordringt. Tussen hier en de Noordzee is het nog ongeveer 800 meter. Nog een jaartje of 5, misschien 6 en dan is het zover. Althans, als het in dit tempo doorgaat. Dat is nog niet zeker. Het is mogelijk dat de meander zijn kracht verliest, naarmate het dieper in De Balg doordringt waardoor de zee misschien een makkelijkere route kiest.”

Kok is aangesloten bij de stichting Verdronken Geschiedenis die onderzoek doet naar de ontwikkeling en de cultuurhistorie van het Waddenzeegebied. Leden van de stichting ondernamen eind augustus een expeditie met de zeilklipper De Willem Jacob om dit fenomeen te bekijken en, zoals het wetenschappers betaamt, de gevolgen uitgebreid te bediscussiëren. „Er zijn hier echt oerkrachten in het spel. Prachtig, echt prachtig.”

Schier wordt langer? Hoe dan?

Het natuurgebied is relatief jong, zo vertelt boswachter Erik Jansen (49) van Natuurmonumenten, een Brabander die sinds een kwarteeuw als ingeburgerde ‘import’ op het eiland woont. „Alles ten oosten van Paal 16 noemen we De Balg. Die is sinds de jaren 70 behoorlijk gegroeid. In 1969 werd de Lauwerszee afgesloten en daardoor veranderde de zeestroming in het hele gebied.”

De dagelijkse stroom recreanten dringt maar mondjesmaat door tot dit afgelegen gebied dat geregeerd wordt door wat broedende noordse sterns, strandplevieren en luierende zeehonden. Met een beetje geluk – en oostenwind – spoelt er barnsteen aan en ook liggen er fraaie schelpen zoals de noordkromp voor het oprapen. Het is als Genesis . Nou ja, bijna dan. Alleen een spoor voetstappen dat in het eindeloze verdwijnt, verraadt de aanwezigheid van de mens.

„Woest en ledig”, beaamt Jansen. „Vijf jaar geleden was er alleen maar zand, maar de laatste jaren zijn er op de uiterste oogpunt heel lage duintjes met biestarwegras ontstaan, het eerste gras dat op stranden groeit.”

Maar zo ledig is het er ook weer niet en daarom zou een nieuw en onbewoond eiland volgens de boswachter nog helemaal niet zo slecht zijn. ,,Er wandelen en fietsen nog best veel mensen. Een vogel die opschrikt en wegvliegt, moet een uur naar voedsel zoeken om weer voldoende energie te krijgen. Een eiland geeft de natuur weer wat rust.‘’

Waarom De Balg eigenlijk Gronings is

Maar het heeft wel gevolgen voor het Waddengebied, zo merkt Kok op. ,,Als het eiland breekt, heeft dit invloed op het geulenstelsel dus ook op het wantij. Dit is de locatie tussen een eiland en het vasteland waar de vloedstromen elkaar weer ontmoeten. Hier is het ondiep en zakt zand en klei naar de bodem. Gaat het eiland eraf dan zal het wantij van Schiermonnikoog behoorlijk naar het westen opschuiven.”

Dan volgt de vraag: wie regeert er over dit nieuwe eiland? Kok, gewapend met een laptop, legt uit waarom een eventuele Groninger claim historisch gezien nog niet zo’n gek idee is. Hij toont een stokoude kaart uit 1585 van Albert Haeyen.

„Zeevaarders gebruikten destijds kaarten als deze om zich te oriënteren. De zichtlijn tussen de kerktorens van Leens en Hornhuizen markeren op deze kaart het voormalige zeegat tussen Schiermonnikoog en voormalige eiland Bosch.” Hij wijst naar een stipje dat rechts van Schier ligt. „Dat is het eiland Bosch. Laat deze meander nu precies op de plek liggen waar vroeger ongeveer dit zeegat lag.”

Hoe gaat het nieuwe Waddeneiland heten?

Ach ja, Bosch, het verdwenen eiland … Het vormde samen met Rottumeroog het eiland Monnikenlangenoog. Dat eiland brak in tweeën, Bosch werd door de golven verzwolgen en Oog trok oostwaarts.

„Als dit deel van De Balg inderdaad losbreekt, dan …” – hij drukt op een knop en er verschijnt een nieuwe kaart waarop een nieuw eiland naast Schier ligt – „… dan heb je in principe het oude eiland Bosch terug.” De stichting Verdronken Geschiedenis heeft ook al een nieuwe naam voor dit eiland: Nieuw Bosch.

Bosch was onbewoond. „Het was eigendom van het klooster in Aduard, terwijl de eerste bewoners van Schiermonnikoog monniken waren van het klooster Claercamp bij Rinsumageest. Vanuit historisch oogpunt hebben de Groningers dus misschien wel de meeste aanspraak op Nieuw Bosch.”

Nieuw Bosch? klinkt niet gek. Maar het nieuwe domein wekt niet de indruk alsof het al rijp is voor ‘kolonisatie’ door de Grunnegers. „Delen van De Balg worden bij een hoge waterstand overspoeld.”

Maar toch. Overal heerst stilte, op het gemompel van een enkele meeuw na. De zee rolt kabbelend over het strand en een krabbetje tijgert langs de branding. Nieuw Bosch? Kon minder.

Een stuk Schier voor Groningen? Vergeet het maar

Burgemeester Ineke van Gent van Schiermonnikoog maakt korte metten met al die Groningse dagdromen over het bezit een onbewoond eiland. „Die speculaties zijn mij niet onbekend, maar ook al ben ik zelf een Groninger: De Balg blijft toch echt van Friesland. Ja, ook als er een stuk afbreekt. Het gaat gewoon niet gebeuren. Punt. Er komt, als dit ooit gebeurt, gewoon weer een provinciale grenscorrectie.”

Dit gebeurde onder meer in 2005 en 2021. „Het begint bijna routine te worden.” Ze pleit dan ook voor een ‘flexibele grens’ die als het ware meegroeit naarmate het eiland oostwaarts trekt. „Maar er komt nog heel wat bij kijken om dit voor elkaar te krijgen.”

Oftewel, geen nieuw Waddeneiland voor Groningen. „Maar de Groningers blijven natuurlijk altijd welkom op Schiermonnikoog.”

Dit artikel van Frank von Hebel, met fraaie foto’s, is te lezen in Dagblad van het Noorden (alleen voor abonnees)
Foto: Google Earth