Opgave instandhouding waterinfrastructuur steeds zwaarder

De instandhoudingsopgave van de Nederlandse infrastructuur wordt alleen maar groter. In het rapport Meerjarenplan Instandhouding geeft Rijkswaterstaat inzicht in hun plannen en uitvoerbaarheid daarvan voor de komende vijf jaar.

De gevolgen van jarenlang intensief gebruik, veroudering en uitgesteld onderhoud bij bruggen, tunnels, sluizen en wegen zijn goed merkbaar. Er zijn meer storingen, ongeplande afsluitingen of stremmingen en een toename van hinder. Internationaal staat Nederland bekend om zijn goede infrastructuur, maar die kwaliteit is niet langer vanzelfsprekend.  Martin Wijnen, directeur-generaal Rijkswaterstaat, noemt het de grootste instandhoudingsopgave die Rijkswaterstaat ooit heeft uitgevoerd: “Om de veiligheid, bereikbaarheid en kwaliteit van onze netwerken te behouden, moet ons werk aan de instandhouding sneller van de grond komen. De productiviteit moet omhoog.”

Extra budget nodig

De programmering tot en met 2028 is volgens het rapport financieel en organisatorisch haalbaar. Het beschikbaar budget loopt op van € 2,6 miljard in 2024 tot € 3 miljard vanaf 2028. Voor de periode tot 2038 is een budget van € 41 miljard beschikbaar. Toch zal dit niet voldoende zijn voor de volledige instandhoudingsbehoefte. In mei concludeerde de Algemene Rekenkamer dat het verschil tussen budgetbehoefte en begroting voor deze 14-jarige klus is opgelopen tot circa € 34,5 miljard.

Voor het hoofdvaarwegnet is een totale budgetbehoefte van € 20,9 miljard, waarvan er minder dan de helft, € 10,3 miljard, beschikbaar is. Wel is de kanttekening te maken dat de budgetbehoefte nog niet is afgestemd op de maakbaarheid.

Geen hinder niet realistisch

Tot en met 2028 staan er 179 grootschalige onderhouds- en vernieuwingsklussen op de planning voor het hoofdvaarwegennet en het hoofdwatersysteem. Rijkswaterstaat waarschuwt dat ze hinder beperken waar mogelijk, maar “(vaar)weggebruikers zullen een zekere mate van hinder moeten accepteren”. Hindercommunicatie speelt een cruciale rol om de gebruiker op tijd te voorzien van informatie en eventuele omvaarroutes. Ook overdag zullen werkzaamheden toenemen. De jaren dat er alleen maar in nachten, weekenden of vakanties werkzaamheden plaatsvinden zijn voorbij. Dit komt onder meer door een beperkte uitvoeringscapaciteit.

Versterkende negatieve spiraal

Als noodzakelijk onderhoud niet op tijd wordt uitgevoerd, neemt het risico op storingen en beperkingen verder toe. Dit leidt tot onverwachte hinder en overlast voor de omgeving.  Wanneer werkzaamheden worden uitgesteld, dan neemt op lange termijn de maatschappelijke impact en bereikbaarheidsschade toe: “uitstel van instandhoudingswerkzaamheden dwingt ons om verouderde objecten langer operationeel te houden, soms met tijdelijke noodoplossingen. Het in de lucht houden van verouderde objecten leidt tegelijkertijd tot verhoging van de kans op storingen en onverwachte uitval.” Bovendien zijn de beheersmaatregelen vaak duurder en minder efficiënt dan het onderhouden van objecten die op orde zijn. Het gevolg is dat de planning van de reguliere werkzaamheden verder onder druk komt te staan. “Zo ontstaat een zichzelf versterkende negatieve spiraal en loopt het uitgesteld onderhoud verder op in een steeds hoger tempo.”

Eén zwakke schakel

Voor vaarweggebruikers komt daar bovenop dat één zwakke schakel het hele traject beïnvloedt. Zodra een sluis of een brug niet meer bediend kan worden, is de vaarweg direct gestremd of beperkt. Dit is nu al te zien bij de brug Uitwellingerga in Friesland. Hoge schepen moeten tenminste twee uur omvaren.  In het rapport staat dat steeds meer knelpunten ontstaan op strategische routes en zich daar concentreren. Hierdoor neemt de kans op maatschappelijk ontwrichtende storingen toe.

Stormvloedkeringen cruciaal

Ook benadrukt Rijkswaterstaat dat de opgave rondom de stormvloedkeringen hoog is (met name de Hartelkering, Maeslantkering en Oosterscheldekering). Deze cruciale objecten zorgen dat miljoenen Nederlanders droge voeten houden. Wanneer werkzaamheden op korte termijn niet worden uitgevoerd, heeft dit tot gevolg dat vervangingsmomenten van grote onderdelen niet gehaald worden.  De schade kan enorm zijn, zoals te leren valt uit in het incident van het spui- en gemaalcomplex IJmuiden in 2023. Door een storing bleef de spuisluis ongecontroleerd openstaan toen het vloed werd. Het waterpeil in Amsterdam liep snel op. Door tijdig ingrijpen is grotere schade voorkomen.

Blijven investeren

De sector wordt door het (achterstallig) onderhoud zeer merkbaar geraakt. Waterrecreatie Nederland werkt samen met sectorpartijen en betrokken beheerders aan verbetering van de betrokkenheid van de sector, planning van onderhoud en vroegtijdige en begrijpelijke communicatie. Het rapport maakt duidelijk dat de infrastructuur in Nederland cruciaal is. Deze vormt de ruggengraat van de Nederlandse samenleving en economie en houdt bovendien onze delta veilig. Een verdere invulling aan de groeiende opgave ligt nu echter bij een nieuw kabinet, dat de budgetten bepaalt. De oproep vanuit Rijkswaterstaat aan een nieuw kabinet is glashelder: “een robuust en duurzaam Nederland vereist dat we blijven investeren in onze infrastructuur.”

Bron: Waterrecreatie Nederland.
Foto: Rijkswaterstaat