Een duurzame toekomst voor de Bruine Vloot

14 november 2022

Op 11 november vond op Willemsoord in Den Helder een minisymposium plaats, georganiseerd door de BBZ en de organisatie van de Traditionele Schepenbeurs. Het thema was “Een veilige en duurzame toekomst voor de Bruine Vloot”. Er waren bij iedere presentatie zo’n 45 bezoekers.

In het deel over duurzaamheid en de chartervaart waren er inleidingen van Jorne Langelaan over het zeilende vrachtschip de Tukker en Joost Martijn over de electrificering van de tjalk Overwinning. Daarnaast gaf Cockie Schilperoort een update wat de BBZ in de werkgroep ‘Pan Parijs’ doet om de chartervaart te laten voldoen aan de doelstellingen uit de klimaatconferentie in Parijs, ook wel de Green Deal Binnenvaart.

Zeilende vrachtvaart
Jorne Langelaan vertelde in zijn inleiding over zijn motivatie om zeilen in te zetten om zelf iets te doen aan de bedreiging die al de CO2 uitstoot heeft op het klimaat. Vanuit zijn ervaring met zeilen op Tallships besloot hij met twee partners Fairtransport op te zetten, voor duurzaam zeilend transport van vracht op zee. Ze verbouwden de Tres Hombres en zeilden hiermee regelmatig naar de Cariben en terug met vracht.

In 2018 terug begon Langelaan een nieuw bedrijf: Ecoclipper. Hier wilde hij een traditioneel zeilend vrachtschip ontwikkelen dat wereldwijd met 500 ton vracht kon gaan varen, de Ecoclipper 500. Aan deze ontwikkeling wordt nog steeds gewerkt. Maar omdat de financiering van deze Ecoclipper moeilijk op gang kwam werd gekozen om een iets kleiner schip eerst te ontwikkelen. Na een fundingstraject werd het voormalige charterschip de Tukker gekocht, een schoeneraak die met jongeren op zee voer. Dit schip werd helemaal aangepast voor de vrachtvaart op zee.
De conditie van het schip was niet geweldig, en er moest heel wat verbouwd worden om het schip voor de komende jaren op niveau te brengen. Zo werd het gehele vlak met spanten vernieuwd en werd een kiel balk aangebracht. In dit traject werden verschillende duurzame keuzes gemaakt, zoals bv wolvet als conservering achter de betimmering. Ook werd de kachel uit het schip verwijderd en komt er misschien een houtkacheltje om het bemanningsverblijf te verwarmen. Omdat het schip kortere reizen zal gaan maken en zeker wekelijks een haven aan zal doen is gekozen om de bestaande motor te behouden.

Overigens zijn meer schepen uit de chartervaart in de zeilende vrachtvaart terecht gekomen. De logger Gallant vaart al enkele jaren voor de Franse Blue Schooner Company met vracht, en onlangs is ook de Ide Min geschikt gemaakt voor het varen met vracht.

Electrificering van de Overwinning
Joost Martijn van de Gouden Vloot vertelde zijn verhaal over de verbouwing van zijn tjalk Overwinning, nadat het 14 jaar oude vlak ernstig aangetast bleek te zijn. Een volledige verbouwing, maar dan geschikt voor de komende 50 jaar, dat was zijn bedoeling. Naast een nieuw vlak en compleet nieuwe betimmering werd er ook gekozen voor een elektrisch aandrijving.
Hierbij kwamen er verschillende lastige keuzes op het pad. Want er was bijvoorbeeld veel techniek bekend vanuit elektrische varende rondvaartschepen in Amsterdam, maar hoe kon dit worden omgerekend naar een op het Wad zwervend zeilschip met golfslag, wind en stroming. Wat voor accu’s en wat voor accucapaciteit zou voldoen, en hoeveel vermogen moest de motor hebben.

Snelle en makkelijke zeiler
Het uitgangspunt om een geheel schip van nulpositie op te bouwen is in deze tijd bijzonder. Daarbij is de Overwinning altijd een goede zeiler geweest en zal ze op het Wad en IJsselmeer heel veel onder zeil kunnen doen. Daardoor heeft ze weinig energie nodig voor het varen op de motor. Omdat Martijn niet op de zeileigenschappen wilde inleveren en het schip dus licht wilde houden werd gekozen voor Lithium accu’s en niet voor hele zware zout-batterijen, hoewel de laatste duurzamer zijn. De capaciteit is 84 KWH. En voor het motor vermogen werd gekozen voor max 2 keer 20 KW. Echt een hulpmotor van max 55 pk. In plaats van een schroefas generator is gekozen voor een schroef die in vaanstand kan tijdens het zeilen. Daarnaast komt er een 13,5 KVA diesel generator in het schip om de accu’s zo nodig ook onderweg op te kunnen laden. Deze kan in de toekomst wellicht vervangen worden door een brandstofcel, wanneer deze verder ontwikkeld zijn. Voor warm water wordt een 200 liter boiler geplaatst die op walstroom en via het koelwater van de generator kan worden opgewarmd. Koken gebeurt op inductie en in de keuken zal ook een Quooker worden geplaatst voor heet water. Inmiddels is de houding van Martijn overigens wel veranderd. Was het traject in eerste instantie bedoeld om optimaal te kunnen gaan zeilen met een geëlektrificeerde Overwinning, nu is ook het onderzoek naar optimaal elektrisch ondersteund varen zeer interessant geworden. En Martijn wil de ervaringen en zijn keuzes die hij in dit proces maakte graag delen met andere geïnteresseerden.

Subsidie
Gelukkig was er ook subsidie mogelijk. In eerste instantie had Martijn het Waddenfonds benaderd, maar dit traject liep niet optimaal. In tweede instantie kwam Martijn in contact met Greenshipping Waddenzee dat verschillende verduurzamingstrajecten op scheepvaartgebied op de Waddenzee ondersteunt met kennis en subsidie. Dit traject werkte veel beter en zorgde voor subsidie van een deel van de elektrificering van het schip.

Andere keuzes in duurzaamheid
Bij het inrichten van het schip kon ook gekeken worden naar het gebruik van duurzame materialen. Maar ook voor techniek die het schip langere tijd in betere staat zou houden. Het gehele schip werd van binnen en van buiten gestraald en gespoten. Ook werd met PUR het schip optimaal geïsoleerd en hiermee wordt ook condens achter de betimmering voorkomen. Het schip zal helemaal verlicht worden met led, en als verwarming is gekozen voor infrarood techniek. Deze verwarmt iedere ruimte naar behoefte snel op, en gaat weer uit als de ruimte verlaten wordt. Voor de gezelligheid en warmte wordt ook een pelletkachel geplaatst in de salon. De Gouden Vloot wil namelijk ook een groot deel van de winter blijven zeilen met het schip. Middels een apart programma kunnen verlichting en verwarming eenvoudig geprogrammeerd worden en het energieverbruik gemonitord worden.

Plan Parijs: Green Deal Binnenvaart
Als derde spreker gaf Cockie Schilperoort van de BBZ kort aan op wat voor manier de BBZ ook bezig is met duurzaamheid. In de werkgroep ‘Plan Parijs’ wordt gekeken hoe de chartervaart aan de doelstellingen van de Green Deal Binnenvaart kan gaan voldoen.

De opdracht van de Green Deal Binnenvaart en Havens is:

in 2030 een reductie van de CO2-emissie met 40% tot 50% t.o.v. 2015.
in 2035 een reductie van de emissie van milieuverontreinigende stoffen met 35 tot 50% t.o.v. 2015
in 2050 een nagenoeg emissievrije en klimaatneutrale binnenvaart.

Naast het zoeken naar een nulmeting voor het gebruik van energie door charterschepen wordt ook gekeken hoe de emissies op korte termijn én op langere termijn kunnen worden gereduceerd. Daarbij wordt uiteraard gekeken naar het motorgebruik, maar ook naar de energie die het hotel management gebruikt: verwarming en warm water. Het is duidelijk dat er heel verschillende keuzes zijn in de verduurzaming. Wil je met je schip bijvoorbeeld de staande mastroute naar Zeeland nog eens kunnen varen op de motor, dan vraagt het een heel andere investering dan wanneer je alleen een motor wilt gebruiken voor haven-manouevres. Naast onderzoek naar wat de schepen zelf kunnen realiseren is het voor de BBZ belangrijk om uit te zoeken wat we als chartervaart van de overheid nodig hebben om aan de doelstellingen te gaan voldoen.
De bedoeling is hiervoor een toekomstpad te schetsen hoe schepen op termijn (2050) emissievrij kunnen gaan varen en vooral ook hoe ze daar langzaamaan naar toe kunnen werken.