Zuidwal verdwijnt – einde van een omstreden landmark

De PE ZW PA, het enige gaswinningsplatform in de Waddenzee, wordt gesloopt. Daarmee verdwijnt een landmark dat als koersobject al zo gewoon is, dat veel zeilers het straks zullen missen.

Halverwege de twee uur lange vaartocht naar het platform haalt Sape-Jan Terpstra van Vermilion Energy een aftands bruin doosje tevoorschijn. Het is jarenlang niet geopend, maar hier moet de bijzondere trofee inzitten. Plastic zakjes met stenen, met opschriften als Bovenkrijt, Kleiscale en Rotliegend. ,,Allemaal kernen van putten. In dit poreuze gesteente zit het gas”, vertelt Jan Veltman meteen enthousiast over de laatste rode steen. Jan Veltman (64) uit Harlingen was er in 1988 al bij toen het Zuidwal-platform tussen Harlingen en Vlieland in gebruik werd genomen.
Dáár is het zakje waar het omgaat. ‘ZW Vulcaan’ staat erop. ,,Deze is naar boven gekomen toen de eerste put is geboord in 1970. Toen zaten ze in vulkanisch gesteente”, vertelt Veltman, die kind aan huis is op het onbemande platform Zuidwal. Vroeger, vanaf de ingebruikname door toen nog Elf Petroland Total, als elektricien. Tegenwoordig als operational support technician. Om de twee weken komt hij nog op het platform, ook al is de gaswinning al drie jaar gestopt. Inspecteren, monitoren. Hij is er ,,ontelbare keren geweest.”
,,Bij die eerste boring hebben ze die vulkaan ontdekt. Ik was nog maar tien, dat heb ik later gelezen”, vertelt Veltman opgetogen. ,,De hele wereld stond op zijn kop. Er bleek een dikke vette vulkaan te zitten, die 160 miljoen jaar geleden nog actief was. De vulkaan gloeit tot op de dag van vandaag nog na, de temperatuur is er hoger dan normaal op zo’n twee kilometer diepte. Bijna twee keer zo hoog.” […]

Gas betekende welvaart

In die tijd was het sentiment rond gaswinning heel anders dan nu, brengt Veltman in herinnering. ,,In ons hoofdkantoor waren heel wat foto’s van bewindslieden en leden van het koningshuis te vinden.” Koningin Beatrix en anderen knipten lintjes als er weer ergens een gaswinningslocatie werd aangeboord. […] Communicatie-manager Terpstra dook recent met smaak oude beelden van het Polygoon-journaal op. Op Ameland stonden in 1963 drie boortorens. ,,De mensen stonden erbij te klappen. Gas betekende welvaart.”
Die hoogtijjaren zijn al lang voorbij. In het werkschip Alberta varen we naar het platform Zuidwal. Na 33 productiejaren is Vermilion in 2021 gestopt met de gasproductie. Er is ruim 14 miljard kubieke meter gas uit het veld gewonnen, de helft van wat Nederland tegenwoordig in een jaar aan gas verstookt. De gaswinning was voor het Canadese moederbedrijf niet langer rendabel. ,,De druk nam af”, legt Terpstra uit.
Wat rest is opruimen van de locatie. Een proces dat (mede vanwege de complexiteit van het Wad) nog een jaar of vier duurt, schat Terpstra in. De verwachting is dat in 2027 of 2028 het platform met een joekel van een kraan wordt weggehaald. Dat is in twee dagen gepiept. ,,Net zoals hij gekomen is, kijk”, zegt Veltman, die een gescande foto laat zien. ,,Dan is de cirkel rond.”

Schoenendoos

Wie met de boot van Harlingen naar Vlieland (of Terschelling) vaart ziet westwaarts halverwege het platform Zuidwal liggen, midden in de Waddenzee. ,,De schoenendoos op poten”, grinnikt Terpstra veelbetekenend. De Friese architect Wytze van der Zee baseerde de kleuren en vorm van het platform op die van de veerboot die toentertijd over de Waddenzee voer. ,,Voor landschappelijke inpassing, dat is kennelijk goed gelukt.” De ene reiziger stoort zich eraan, de ander vindt het een mooi baken. ,,We hebben al meerdere telefoontjes van Vlieland gehad. Ze oriënteren zich op de lampjes, die mensen vinden het niet leuk dat we dit weghalen.” Als Veltman in Harlingen langs de dijk loopt, gaat de blik altijd naar het noordwesten. ,,Ik moet even zien of het lampje nog brandt. Beroepsdeformatie. Veel collega’s hebben dat. Het is toch fantastisch dat je híer je kantoor hebt.” […]

Eigen vaargeul

Voor het laatste stukje van 400 meter heeft Vermilion Energy een eigen vaargeul ter beschikking, het Inschot. De schippers Jochem van der Kooi en René Halma hebben minder dan anderhalve meter water onder de boot. ,,Bij hoog water kan het hier twee meter dieper zijn”, zegt Van der Kooi. […] Bovenop het platform hebben we even later het fraaiste uitzicht. In het noorden zien we Vlieland, in het zuidoosten vogeleiland Griend, in het noordwesten Den Helder en in het zuiden doemen de windmolens op het IJsselmeer op. Veltman staat er demonstratief met de rug naartoe. ,,Ik kan dat niet aanzien. Daarvan is de levensduur over een jaar of twintig voorbij en wat doe je dan met al die molens? Ik vind het verschrikkelijk, dat is mijn persoonlijke mening.”

Zorgvuldig

Het ontmantelen van het platform is niet het grootste probleem, zegt Terpstra, als we terugvaren. Het zijn de leidingen, kabels en buizen onder de Waddenzee die voor hoofdbrekens zorgen. Die 21 kilometer lange buis met een doorsnee van 50 centimeter en de leiding en de kabel met elk een doorsnede van 15 centimeter zijn aangelegd in een tijd dat de zee nog geen werelderfgoed was. ,,Voor je het weet creëer je een nieuwe vaargeul. Dat spul ligt vele meters diep, dwars door de Waddenzee, dwars door mosselbanken. Daar moeten we dan doorheen wroeten. Ja, misschien is het wel beter om die leiding en buis op bepaalde delen van het traject te laten liggen. Daar gaan we over in gesprek met het Staatstoezicht op de Mijnen.”
Wat de gesprekken ook opleveren, het wettelijk verplicht opruimen gaat met de grootst mogelijke zorgvuldigheid, verzekert Veltman. ,,Alles is lastig, we zitten in een heel kwetsbaar gebied, met eb en vloed. Maar ons beleid is zero pollution (nul vervuiling), zolang als het platform er is. Er gaat nog geen tie-rap de zee in.” Gedecideerd: ,,Ik kan me niet herinneren dat er ooit iets met bepaalde impact is gebeurd. Totaal niet.”
De privé-vaargeul wordt deze maand nog gebaggerd met goedkeuring van Rijkswaterstaat. Als alle materialen weg zijn, dan wordt daarna uiteindelijk ook de vaargeul teruggegeven aan de natuur, zegt Terpstra. ,,Als je op de kaart van het Unesco Werelderfgoed kijkt, zie je dat dit stipje in de Waddenzee is uitgezonderd. We zijn geen werelderfgoed.” Met een genoegzame lach: ,,Straks stuur ik een brief naar Den Haag: het werelderfgoed kan íets worden uitgebreid.”

Lees het uitgebreidere artikel van Goos Bies in de Leeuwarder Courant (alleen voor abonnees).
Kopfoto: Tijdens een refit van de Zuidwal werden charterschepen als hotelschip ingezet (©Hotelschepen.nl)