Hoger water en minder slib en zand

Ongeveer tegelijkertijd kwamen twee berichten op de redactietafels, beiden met oog voor hoger water en minder slib en zand op het oostelijk wad.

In de Leeuwarder Courant vertelt vogelteller Vasco van der Boon dat Simonszand langzaam is verdwenen. Onderzoeksinstituut Helmholtz-Zentrum Hereon bekeek waarom in het even verder gelegen Duitse Wad minder slib wordt afgezet. Ongetwijfeld hebben beide berichten een wat andere oorzaak, maar overeenkomsten zijn er ook.

Verdwenen zandplaat

Velen is het ontgaan, maar Groningen is een eiland armer. Simonszand, een op het hoogtepunt ruim 84 hectare grote zandplaat in de oostelijke Waddenzee, tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat, is stilletjes door de golven verzwolgen. Het eiland, dat viel onder de gemeente Het Hogeland, was een belangrijke hoogwatervluchtplaats voor vogels. Soms werden er meer dan 100.000 geteld. Ook rusten er vaak zeehonden, zowel de gewone als de grijze zeehond. Vasco van der Boon (68) kent het verdwenen Simonszand als geen ander. Jarenlang coördineerde hij de vogeltellingen op het eiland.

Vogels en wadlopers

Het gebied werd jaarlijks vijf keer per seizoen geteld, van 1996 tot de ondergang van Simonszand in 2022. In totaal namen er 95 waarnemers uit het hele land deel aan de tellingen. Die zagen er 149 verschillende soorten vogels. Algemene zoals de scholekster en de drieteenstrandloper, maar ook zeldzame zoals de roodpootvalk en het smelleken.

,,Het eiland was uniek. Je had er een meter hoge duintjes met biestarwegras, dat leken op een afstand wel heuvels. Dat was gezichtsbedrog. Er was ook een grote schelpenbank met een lagune. Aan de noordkant ontstond een rif, dat Simonsrif werd gedoopt. In 2012 brak het wantij door en toen veranderde de situatie snel. Wadlopers konden er toen ook niet meer heen lopen. Het oude Simonszand verdween als eerste.”

Het eiland bestaat niet meer

De laatste telling, in november 2022, werd afgebroken omdat Simonszand al enkele uren voor hoogwater volledig door de golven bleek verzwolgen. ,,We belden de schipper: kom ons maar weer op halen, het is zinloos, het hele eiland is verdwenen. De hoogwatervluchtplaats bestaat niet meer.”

Onverwacht kwam het niet. ,,We zagen op Simonszand Schiermonnikoog steeds dichterbij komen. De oostpunt van dat eiland is in 25 jaar 3,5 kilometer richting Simonszand geschoven. Dat betekende uiteindelijk het einde van de zandplaat. Schier heeft het zeegat Eilanderbalg tussen dit eiland en Simonszand in al die jaren over Simonszand heen geduwd.”

Wad in beweging

,,Dit gebied is al eeuwenlang in beweging, je ziet op oude zeekaarten dat hier in de middeleeuwen het eiland Bosch lag. Dat is ook bewoond geweest. Simonszand is nooit bedijkt geweest, er was geen kunstverdediging. Wat ook speelt is dat de afsluiting van de Zuiderzee en de Lauwerszee veranderingen in zeestromingen met zich mee hebben gebracht. En die zijn nog steeds niet uitgewerkt. Het blijft een komen en gaan van eilanden in dit deel van de Waddenzee.”

Minder slib en meer water volgens Duits onderzoeksinstituut

 

‘Krachtiger golf’

Hoogleraar fysische geografie Piet Hoekstra, verbonden aan de Waddenacademie, bevestigt dat volgens deze nieuwe bevindingen de kans op een overstroming of doorbraak in Nedersaksen en Sleeswijk-Holstein is vergroot. „Als je niet meegroeit met de zeespiegelstijging, zal de golfaanval op de kust krachtiger worden.”

Verkeerde inschatting

De Duitse Waddenzeekust wordt door de stijging van de zeespiegel sterker bedreigd dan eerder werd aangenomen. In de ondiepe kustwateren van de Noordzee is de afgelopen decennia namelijk steeds minder sediment afgezet. Daardoor kunnen 20 van de 24 getijdenbekkens van de Waddenzee de stijging van de zeespiegel niet meer compenseren. Dat betekent dat er steeds minder beschermende barrières en bufferzones tegen hoogwater zijn. De kustbescherming moet daarom worden versterkt om overstromingen te voorkomen.

Minder sediment

De Waddenzee is niet alleen een unieke, waardevolle leefomgeving tussen land en zee. Ze vormt ook een natuurlijke beschermingsbarrière voor de Duitse Noordzeekust. De ondiepe, door geulen doorkruiste getijdenbekkens van het wad remmen namelijk golven en stormvloeden af en verbinden de voor de kust gelegen eilanden en Halligen met het vasteland. Normaal gesproken wordt er voortdurend nieuw sediment afgezet op de bodem van deze ondiepe dalen. Dit compenseert de stijging van de zeespiegel en behoudt de beschermende werking van deze wadgebieden. Maar nu onthult een nieuwe analyse dat de sedimentaanvoer voor de getijdenbekkens aanzienlijk is afgenomen – en niet langer voldoende is om de stijging van de zeespiegel te compenseren.

Bronnen: Leeuwarder Courant Gerdt van Hofslot (alleen voor abonnees); Leeuwarder Courant Goos Bies (alleen voor abonnees).
Kopfoto: Simonszand toen het nog een echt eiland was ©RWS
Illustraties: Helmholtz-Zentrum Hereon