Meer zout water in het Lauwersmeer

Het Waterschap Noorderzijlvest heeft op 12 februari ingestemd met de eerste 3,1 miljoen euro om in het Lauwersmeer een zoet-zoutovergang te maken. Daar is jarenlang over gepraat.

Waar boeren, bestuurders en ecologen in het Lauwersmeer een roerig verleden hadden als het aankomt op waar het gebied naar toe moet, lijkt iedereen nu achter dit plan te staan. Dat is het gevolg van intensieve gesprekken sinds 2021.
De noordkant van het Lauwersmeer wordt een flink stuk zouter, doordat de R.J. Cleveringsluizen langer opengaan, om meer trekvissen en zout water binnen te laten. De natuur aan deze kant verandert daardoor: kwelderachtig, minder bomen en andere plantjes zoals de zeeaster.

Hand-aan-de-kraan

De zuidkant van het Lauwersmeer blijft zoet, door de constante ‘zoete instroom’ vanaf rivieren en kanalen van Noorderzijlvest en Wetterskip Fryslân. Zo blijft er voldoende ‘zoetwaterdruk’ en blijft de ondergrondse zoetwaterbel onaangetast voor akkerbouwers. Om te bepalen of het grondwater niet verzilt, komt in de omgeving een uitgebreid netwerk van ruim honderd meetpunten, openbare metingen voor iedereen.
Een ‘hand-aan-de-kraan’-aanpak zorgt dat het zoet-zoute Lauwersmeer in evenwicht blijft. Wordt de zuidkant te zout, dan blijven de sluizen een tijdje dicht en komt er extra zoet water uit het achterland.
Het zal altijd een beetje schipperen blijven tussen boeren- en natuurbelangen. Tijdens het trekseizoen (voorjaar en najaar) kunnen zout water en trekvissen een beetje voorrang krijgen, tijdens het zomerse groeiseizoen de boeren.

Kinderkamerfunctie

„Het Lauwersmeer is een geamputeerd stukje Waddenzee”, zegt Wouter van der Heij, bioloog bij de Waddenvereniging. Ooit botste zoet water uit rivieren bij uitmondingen op zout water uit zee. Trekvissen zoals de rivierprik, fint, winde, spiering, haring, zeeforel en paling zwommen naar binnen om er te paaien en groot te worden. ,,De kinderkamerfunctie van de Waddenzee is door de afsluitingen beschadigd. De natuur heeft groot gebrek aan zoet-zoutverbindingen.”
De nieuwe aanpak moet het Lauwersmeer zouter en aantrekkelijker maken voor de vissen en maakt dit Natura2000-gebied meer onderdeel van de ‘kinderkamer’ van de Waddenzee. Van der Heij: „Daarvan profiteren de vissoorten samen met de hele voedselketen zoals kleine en grote sterns, lepelaars, snoekbaars en paling.”

Bomen blijven

Voor de afsluiting was het Lauwersmeergebied een rietland, perfect voor iconische soorten rietvogels als baardmannetjes en rietzangers. Bomen konden op de ‘brakke’ zoutige grond niet groeien. Inmiddels groeit het gebied vol met bomen.
Begrazing door koeien of paarden moet verbossing tegengaan, vertelt boswachter Jasper Schut van Staatsbosbeheer. „Maar het is een uitdaging om de balans te vinden tussen voldoende begrazing tegen bomen, maar niet zóveel dat ook het riet wordt opgegeten.” Een zouter meer maakt die balans makkelijker: dan is ook minder begrazing nodig.
Mogelijk kunnen er zelfs weer eilanden in het Lauwersmeer die zo kaal worden dat ze ‘inunderen’ (overstromen). De binnendijkse slibvlaktes trekken kluten en kemphanen.
Sommige partijen – zoals bewoners van vakantiepark Suyderoogh middenin het gebied – vrezen dat er geen bomen overblijven. Die angst is onnodig, zegt Schut. Hij schat in dat hooguit alleen het meest noordelijke stuk van het natuurgebied boomloos wordt. „Wij willen ook dat er bomen blijven, daar zit waardevolle natuur. Zo broeden er zeearenden.”

Boeren blijven alert

Overleg heeft boeren enigszins gerustgesteld. Dat er ruim vijftig meetpunten komen, betekent dat niemand hoeft te speculeren over de effecten van de zoutinlaat. Wordt het Lauwersmeer te zout, dan gaan de sluisdeuren dicht en zoete aanvoer omhoog.
Toch is het wantrouwen nooit helemaal weg, vertelt aardappelteler Frank de Schutter. Zijn bedrijf ligt pal tegen het oosten van het Lauwersmeer aan. „Ik blijf betrokken tot het hele plan is uitgevoerd, zodat er met cherry picking geen delen uit het plan worden gehaald.”
Aardappelboer Frank de Schutter praatte mee in de werkgroep voor de herinrichting van het Lauwersmeergebied.
Niettemin is hij positief over de plannen. De uitgebreide grondwatermetingen in het verziltende gebied zijn voor boeren erg gewenst. Evenals de belofte om voldoende zoet water aan te voeren om tegendruk te geven tegen de zoute kwel. „Ik denk dat dit plan de situatie voor de landbouw zelfs kan verbeteren. Als we het bij de feiten houden, is er geen reden om tegen te zijn. De verstandige gesprekken met de natuurorganisaties waren een verademing. Om een gebied mooi te maken moet je niet alleen aan natuur werken en ook niet alleen aan landbouw.”

Lees het uitgebreidere artikel van Wouter Hoving in de Leeuwarder Courant (alleen voor abonnees)